Wim Folmer is een van de tienduizenden mkb-ers die, vaak op advies van de bank, de wereld van de rentederivaten is binnengestapt. Onlangs werd berekend dat mkb-ers op zo’n 51 miljard euro aan leningen het renterisico hebben afgedekt met derivaten. Als de ondernemers die derivaten in een keer zouden willen afkopen, kost dat 3 tot 3,5 miljard euro.

Swap pakt verkeerd uit

De ondernemers gingen de swaps aan om hun rente vast te zetten, het was in hun ogen een soort verzekering. Maar steeds meer ondernemers komen er achter dat de swap ook desastreuze gevolgen kan hebben, bijvoorbeeld wanneer je je bedrijf wil verkopen. Zo ook Wim Folmer, die woensdag in de rechtbank tegenover ABN AMRO stond om de schade die hij heeft geleden terug te eisen. Folmer had eigenlijk nooit door dat hij een renteswap had, tot hij in financieel zwaar weer kwam en een van zijn twee boerderijen verkocht. 'Ik liep in de wei toen ik werd gebeld door mijn accountmanager van de bank. Hij zei dat ik een renteswap had en dat als ik de boerderij zou verkopen en de lening afloste, ik ook de swap moest afkopen, wat een boete van wel 100.000 euro kon opleveren', vertelt Folmer na afloop van de zitting.

'Swap niet geschikt'

Hij had het nog zo duidelijk gezegd tegen de agrarisch specialist van ABN AMRO: ik wil de boerderij van de buurman kopen, maar de risico’s in de sector nemen toe, dus als het niet lukt, dan verkoop ik de boerderij gewoon weer. Volgens Folmers advocaat Rik Harmsen was het dan ook duidelijk: ABN had hem nooit een swap mogen adviseren, gezien de grote financiële risico’s die daar aan verbonden zitten als je tussentijds je lening wil aflossen.

'Ik liep in de wei toen ik door de bank werd gebeld en hoorde dat ik een swap had'

Folmer was goed van zijn zeugenboerderij afgekomen. De lening op de boerderij loste hij af en daarna hield nog zo’n 350.000 euro over. Maar de bank was inmiddels ook benauwd geworden over de levensvatbaarheid van zijn overgebleven boerderij. ABN AMRO eiste daarom dat hij de 3,5 ton zou gebruiken om de lening op zijn andere boerderij deels af te lossen. Tegelijkertijd draaide de bank de kredietkraan verder dicht. De bank voerde geen betalingen van Folmer meer door, ook niet voor voer voor zijn dieren. Maar de afkoopsom van 97.000 voor de swap schreef de bank wel gewoon van zijn rekening af. De ouders van Wim Folmer sprongen financieel bij om de dieren te blijven voeren, maar konden niet voorkomen dat hun zoon ook zijn overgebleven boerderij moest verkopen. Toen moest Folmer nog eens 122.000 euro betalen om het restant van de swap af te kopen.

'Ik weet pas sinds kort wat een powerpoint is'

Hoe en waarom Folmer precies de swap aanschafte, bleef tijdens de zitting mistig. De accountmanager van ABN AMRO nam een treasuryadviseur mee om aan de keukentafel van Folmer te praten over de aanschaf van een swap. Zijn de risico’s van de swap goed uitgelegd, bijvoorbeeld via een powerpointpresentatie, vroeg de rechter. “Nee. Ik weet pas sinds kort wat een powerpoint is”, antwoordde de boer.

'Je hebt drie geldstromen, en twee streep je tegen elkaar weg. Zo ingewikkeld is dat niet.'

Volgens advocaat Frank van der Leeuw van ABN AMRO was er voldoende informatie verstrekt en is een swap bovendien niet heel moeilijk te begrijpen. 'Je hebt drie geldstromen, en twee streep je tegen elkaar weg. Zo ingewikkeld is dat niet.' En er stond in de papieren ook dat bij een vervroegde beëindiging van de swap, afhankelijk van de marktomstandigheden ‘een negatieve waarde in rekening gebracht’ kan worden. ‘Een bank moet informeren, niet overhoren’, aldus Van der Leeuw.

De swap ontrafelen

'Maar wat is een swap met rentebedenktijd? Ik begrijp het werkelijk niet', zei de rechter tegen ABN AMRO, toen zij wilde begrijpen hoe de swap van Folmer nou precies in elkaar zat. Nou, dat betekende dat de swap eigenlijk tot 2017 liep, maar dat Folmer er ook in 2015 al kosteloos van af mocht. 'En dan zie ik hier een prachtig Engels woord, een cancellable swap, wat is dat dan?', informeerde de rechter verder. Dat was het Engelse woord voor een swap met rentebedenktijd, vertelde de treasuryspecialist van ABN. Maar waarom duikt hier dan ook de term swaption op, terwijl die verder nergens genoemd staat, pakte de rechter door. Ja, die was natuurlijk inherent onderdeel van de swap met rentebedenktijd, legde de treasuryspecialist uit. Want als je tussentijds je swap kan beëindigen, dan zit er een optie-element in, en daar is de swaption voor. Wat ABN verkocht als een simpele renteswap, bleek dus een cancellable swap met een ingebouwde swaption te zijn. ABN AMRO liet in de rechtszaal weten dat het met de vermeende strop voor Folmer wel meevalt. Als hij een lening met een vaste rente had gehad, had hij jarenlang veel meer rente betaald dan bij de swap. Ook had hij dan een boete moeten betalen bij het aflossen van de lening. Die kosten tezamen liepen ook al richting de 200.000. Eigenlijk had Folmer dus maar een strop van 25.000 tot 27.000.

'Weinig informatie verstrekt over risico's'

Tegen het einde van de zitting lieten beide partijen weten dat zij open staan voor een schikking, maar zij wilden wel graag dat de rechter een tipje van de sluier zou lichten over haar oordeel. De rechter liet daarop doorschemeren dat er wel erg weinig informatie was vertrekt door ABN. Zij noemde als voorbeeld de term ‘negatieve marktwaarde’. Die stond wel in de stukken die ABN aan Folmer gaf, maar er werden geen concrete bedragen genoemd. Nergens in de stukken stond dat die negatieve waarde afhankelijk is van een dalende rente. De rechter vond dat het ontbreken van die informatie ‘enige consequentie’ moest hebben, maar twijfelt nog of zij de swap zou vernietigen vanwege dwaling. Na afloop wilden de aanwezigen van ABN niet reageren.

'Nu snap ik ‘m ja. Tenminste, ik snap ‘m redelijk.'

'Het heeft lang geduurd, maar het is mij inmiddels een beetje duidelijk geworden wat een swap is', zegt Folmer na afloop van de zitting. 'Nu snap ik ‘m ja. Tenminste, ik snap ‘m redelijk, laat ik het zo zeggen.' Maar is het dan nooit goed uitgelegd door de bank? 'Nooit. Ja, alleen de mooie verhalen. Ik kan het niet bewijzen, maar volgens mij hebben ze een heerlijke taart zitten eten van de bonus die ze hebben gekregen door mij die swap te verkopen.' Folmer is schuldenvrij, maar heeft wel een flinke emotionele klap gehad van de verkoop van zijn boerderijen. Hij hoopt met een vergoeding voor zijn swapschade een nieuw begin te kunnen maken.